Chapter 6 Armed Anti-Communist Resistance in Poland, 1944–1956
In: Violent ResistanceSearch for other papers by Rafał Wnuk in
Current site
Google Scholar
PubMed
Purchase instant access (PDF download and unlimited online access):
Summary
The anti-communist resistance in post-war Poland was a direct structural and ideological continuation of the underground movement of the pre-war period. The largest organisation was Freedom and Independence (WiN), whose founders sought to build unarmed political resistance and whose leaders assumed that their organisation would support all democratic political parties in their efforts to build an independent, democratic Poland. The second underground power was the National Military Union (NZW), whose leaders believed that defeating Germany would not stabilise the international situation and that conflict between the Western world and the Soviets was inevitable. They saw this confrontation, however, as an opportunity for Poland to regain its independence. The leaders of the NZW, unlike those of the WiN, worked to expand their forest-based guerrilla units. They did not accept the new Polish Eastern border. The political concept of the NZW envisaged Poland as a parliamentary-corporate hybrid with a strong central executive authority. To the far-right of both organisations was the National Armed Forces – Polish Organisation (NSZ-OP), whose leaders intended to establish a one-party dictatorship inspired by the idea of a fascist state. In addition to the above there were also several regional or supra-regional organisations that did not subordinate to the WiN, NZW or NSZ-OP central commands.
Between 1945 and 1953 the membership of all these organisations and underground groups totalled 120,000-180,000. Half of these fighters had previously belonged to the Home Army and later operated within the framework of WiN and the DSZ. One quarter were connected with the national underground, mainly with the NZW. The others belonged to various local organisations.
In 1945 13,000-17,000 people were hiding in forests. In 1946 this number was 7,000-9,000 and there were still 1,200-1,800 partisans between 1947 and 1950. After 1950 the armed fight was still continued by a group of 250-400 people but, with a few exceptions, these were unable to form a partisan group after 1953. During the entire period considered in this paper over 20,000 partisans belonged to permanent forest units. The last Polish anti-communist partisan, Józef Franczak ‘Lalek’, was killed in October 1963 in a manhunt organised by the Polish Security Police.
Summary in Polish
Polskie powojenne podziemie antykomunistyczne było bezpośrednią kontynuacją organizacyjną i ideową konspiracji okresu II wojny światowej. Największą organizacją było Zrzeszenie “Wolność i Niezawisłość” (WiN). Jego twórcy starali się stworzyć ruch oporu o politycznym charakterze i odrzucali walkę zbrojną. Liderzy WiN zakładali, iż kierowane przez nich zrzeszenie będzie wspierało wszystkie demokratyczne stronnictwa polityczne w wysiłkach prowadzących do budowy niezawisłej, demokratycznej Polski. Drugą co do wielkości siłą podziemia było Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW). Jego przywódcy uznali, iż pokonanie Niemiec nie ustabilizuje sytuacji międzynarodowej, a konflikt pomiędzy światem zachodnim a Sowietami jest jedynie kwestią czasu. W konfrontacji tej upatrywali szansy na odzyskanie przez Polskę niepodległości. Sowietami. Przywódcy NZW, odwrotnie niż WiN, dążyli do rozbudowania oddziałów leśnych. Nie akceptowali też oni nowych granic wschodnich Polski. Program polityczny NZW zakładał, iż panujący w Polsce ustrój będzie hybrydą parlamentarno-korporacyjną z silną centralną władzą wykonawczą. Na skrajnej prawicy sytuowały się Narodowe Siły Zbrojne – Organizacja Polska (NSZ-OP). Liderzy organizacji zamierzali stworzyć wpisującą się w faszystowski model państwa monopartyjną, nacjonalistyczną dyktaturę. Obok wymienionych wyżej ogólnopolskich struktur podziemnych istniało też kilka regionalnych lub ponadregionalnych organizacji, które podporządkowały się dowództwu WiN, NZW czy NSZ.
Między 1945 a 1953 r. przez wszystkie te organizacje przewinęło się 120 000-180 000 ludzi. Co drugi z nich był członkiem WiN należącym wcześniej do Armii Krajowej i Delegatury Sił Zbrojnych. Co czwarty związał się z podziemiem narodowym, najczęściej z NZW. Pozostali należeli do różnych lokalnych siatek konspiracyjnych.
W 1945 r. w szeregach oddziałach leśnych wszystkich organizacji walczyło 13 000-17 000 partyzantów, w 1946 r. 7000–9000, w latach 1947–1950 działalność kontynuowało 1200–1800 z nich. Po 1950 r. ukrywało się wciąż 250-400 ludzi, lecz po 1953 r., z wyjątkiem kilku wyj.atków nie tworzyli oni już grup partyzantckich. W całym omawianym okresie przez stało oddziały partyzanckie przewinęło się ponad 20 000 ludzi. Ostatni partyzant podziemia antykomunistycznego Józef Franczak ‘Lalek’ został zabity w październiku 1963 r. w obławie zorganizowanej przez funkcjonariuszy polskiego aparatu bezpieczeństwa.