16 Syntactic and Semantic Constraints on the Structure of the Adverbial Accusative of Cause and Purpose (al-mafʿūl lahu) According to Arabic Grammarians
In: The IOS Annual Volume 21. “Carrying a Torch to Distant Mountains”Search for other papers by Arik Sadan in
Current site
Google Scholar
PubMed
Purchase instant access (PDF download and unlimited online access):
Abstract
The adverbial accusative of cause and purpose (al-mafʿūl lahu) is a verbal noun in the accusative case that describes for which reason, or for which purpose, the action takes place, as xawfan in xarajtu xawfan minka ‘I departed because of fear of you’ and taʾdīban in ḍarabtuhu taʾdīban lahu ‘I hit him in order to discipline him’.
The Arab grammarians present several constraints for having an accusative noun in this structure, most of which are agreed upon, for example the necessity of having a maṣdar (verbal noun) and not just any noun. Another constraint, which only several late grammarians raise, concerns the semantic nature of the verbal nouns that function as al-mafʿūl lahu. These grammarians claim that only “a mental or intellectual nomen verbi—maṣdar qalbiyy” (see William Wright, A Grammar of the Arabic Language (Cambridge: Cambridge University Press, 1896–1898), vol. 2, 122A) can be found in the structure of al-mafʿūl lahu, but in fact, there are examples in which this is not the case.
This paper presents the grammarians’ syntactic and semantic constraints for the structure of al-mafʿūl lahu, focuses on the above-mentioned semantic constraint and examines if this constraint is indeed justified and needed, according to their examples.
תקציר
תיאור הסיבה והתכלית (אלמפעול לה) הוא שם פעולה מנצוב שמתאר את הסיבה או את המטרה של הפעולה הראשית המצוינת במשפט, כמו خَوْفًا במשפט خَرَجْتُ خَوْفًا مِنْكَ ׳יצאתי בגלל פחד ממך׳ ו-تَأْدِيبًا במשפט ضَرَبْتُهُ تَأْدِيبًا لَهُ ׳הכיתי אותו כדי לחנך אותו׳.
המדקדקים הערבים מציינים כמה תנאים הנחוצים כדי ששם עצם מנצוב יוכל לשמש אלמפעול לה, ורוב התנאים האלה מוסכם על המדקדקים, למשל ההכרח שהשם יהיה מצדר (שם פעולה) ולא כל שם עצם. תנאי נוסף, שרק כמה מדקדקים מאוחרים מעלים, נוגע לאופי הסמנטי של מצדרים המתפקדים כאלמפעול לה. מדקדקים מאוחרים אלה טוענים שרק מצדר קלבי—כלומר שם פעולה שמציין ״פעולה של הלב״, קרי תחושה או רגש (ר׳ ויליאם רייט, דקדוק השפה הערבית (קיימברידג׳: אוניברסיטת קיימברידג׳, 1896–1898), כרך 2, ע׳ 122א)—יכול לתפקד כאלמפעול לה. ואולם למעשה, יש כמה דוגמאות שבהן שם הפעולה שמתפקד כאלמפעול לה אינו מצדר קלבי.
המאמר מציג את המגבלות התחביריות והסמנטיות במבנה של אלמפעול לה, מתמקד בתנאי הסמנטי הנזכר לעיל ובוחן אם הוא אכן מוצדק ונחוץ, לפי הדוגמאות שלהם.
المستخلص
المفعول له هو مصدر منصوب يصف السّبب أو الهدف من الفعل في الجملة. نحو: ”خَوْفًا“ في الجملة: ”خَرَجْتُ خَوْفًا مِنْكَ“، و”تَأْدِيبًا“ في الجملة: ”ضَرَبْتُهُ تَأْدِيبًا لَهُ.“
ويذكر النّحويّون العرب عدّة شروط لكي يستحقّ الاسم المنصوب أن يكون مفعولًا له، وهناك إجماع بين النّحويّين على أغلب تلك الشّروط. ومن بينها ضرورة كون هذا الاسم مصدرًا دون غيره من الأسماء. وهناك شرط آخر يطرحه عدد من الّنحويّين المؤخَّرين ويخصّ دلالة المصادر الّتي تكون مفعولًا له. ويزعم هؤلاء النّحويّون المؤخَّرون أنّ المفعول له يمكن أن يكون المصدر القلبيّ فقط، دون غيره من الأسماء—أي المصدر الّذي يشير إلى ما هو ”فعل القلب“ من شعور أو انفعال (انظروا إلى ويليام رايت، نحو اللّغة العربيّة (كامبريدج: جامعة كامبريدج، 1896–1898)، الجزء الثّاني، صفحة 122أ). ولكن في الحقيقة ثمّة عدّة أمثلة فيها المفعول له هو مصدر غير قلبيّ.
وهذا المقال يستعرض الشّروط النّحويّة والدّلاليّة للمفعول له ويركّز على الشّرط الدّلاليّ المذكور أعلاه ويفحص إذا كان ضروريًّا ولازمًا حسب أمثلتهم.