Incipiunt consuetudines feudorum

[Feudorum libri liber primus]

De feudis

De his qui feudum dare possunt et qualiter acquiratur et retineatur

Quibus modis feudum adquiritur et retinetur

Quia de feudis

1.1

1.1

I.1

Ant. tract A

Quia vidimus

1.1.1

1.1.1

I.2²

Cum vero Conradus

id.

1.1.2

id.

Sin autem unus

id.

1.1.3

id.

Hoc autem notandum est

1.1.2

1.1.4

id.

Hoc quoque sciendum est

1.1.3

1.1.5

I.3

Notandum est autem

1.1.4

1.1.6

I.4

De feudo guardiae vel gastaldiae

Item illud, quod datur

1.2pr.

1.2pr.

I.4.1

Si vero gastaldi

1.2.1

1.2.1

id.

Qui successores [feudum dare] teneantur

Si vero archiepiscopus

1.3pr.

1.3pr.

I.5

Laici vero

1.3.1

1.3.1

I.6

De controversia investiturae

Si de investitura feudi controversia fuerit

Si autem controversia

1.4pr.

1.4pr.

I.6.1

Si vero fuerit in possessione

id.

1.4.1

id.

Si vero feudum

1.4.1

1.4.2

I.6.2

Cum autem quis dixerit

1.4.2

1.4.3

I.6.3

Item si vasallus

1.4.3

1.4.4

I.6.4³

Ant. tract A

Similiter si aliquis

1.4.4

1.4.5

I.6.5

Si quis de manso uno

1.4.5

1.4.6

I.7

Rursus si aliquis

1.4.6

1.4.7

I.7.1

Quibus modis feudum amittatur

Qualiter feudum amittatur

Quia supra dictum est

1.5pr.

1.5pr.

IIpr.

Item si fidelis

1.5.1

1.5.1

II.1

Similiter si dominus

1.5.2

1.5.2

id.

Item si fratrem

1.5.3

1.5.3

id.

Aut si libellario nomine

1.5.4

1.5.4

id.

His omnibus

1.5.5

1.5.5

id.

Rursus si fidelis

1.5.6

1.5.6

II.2

Praeterea si ille

1.5.7

1.5.7

II.3

Item si fuerint duo fratres

1.5.8

1.5.8

II.4

Item si quis feudum

1.5.9

1.5.9

II.5

Episcopum vel abbatem vel abbatissam [vel dominus plebis] feudum dare non posse

Item si episcopus

1.6pr.

1.6pr.

II.6

Idem iuris est

1.6.1

1.6.1

II.7

Quin etiam si quis

1.6.2

1.6.2

II.8

Mutus feudum

1.6.3

1.6.3

II.9

Et his omnibus

1.6.4

1.6.4

II.10

De natura feudi

De natura feudi

Ant. tract B

Natura feudi haec est

1.7pr.

1.7pr.

III

Idem est, si investitura

1.7.1

1.7.1

id.

De successione feudi

De feudi successione

Sequitur de successione

1.8pr.

1.8pr.

IV.1

Hoc quoque observatur

1.8.1

1.8.1

id.

Hic potest esse titulus qui successores teneantur

Qui successores teneantur

Ant. Tract B

Si quis investitus fuerit

1.9

1.9

IV.2

De contentione inter dominum et vasallum de investitura feudi

De contentione feudi

Si fuerit contentio inter dominum

1.10pr.

1.10

V.1

De pignore dato feudo quid iuris sit

Similiter si quis voluerit

1.10.1

1.11

V.1.1

De contentione inter me et dominum de portione feudi fratris mei [defuncti]

Si contentio fuerit inter me

1.11

1.12

V.2

De alienatione feudi

Si clientulus voluerit

1.12pr.

1.13pr.

V.3

In feudo comitatus

1.12.1

1.13.1⁴

V.3.1

De feudo marchiae, ducatus et comitatus

Qualiter usus beneficii tenendus sit

Ant. tract C2

De marchia vel ducatu

1.13pr.

1.14pr.

VI.1

VI.1

Si capitanei vel valvasores

1.13.1

1.14.1

VI.2

VI.2

Si duo fratres simul

1.13.2

1.14.2

VI.3

VI.3

An maritus succedat uxori in beneficium

Si femina habens beneficium

1.14

1.15

VI.4⁵

VI.4⁶

De feudis datis minimis valvasoribus [quid iuris sit]

Si minores valvasores

1.15

1.16

VI.4.1

VI.4.1

Quibus modis feudum amittatur

Si capitanei vel maiores

1.16

1.17

VI.5⁷

VI.5

Ant. tract C2

Apud quem vel quos controversia feudi definiri debeat [definiatur]

Si contentio fuerit de beneficio

1.17

1.18

id.⁸

id.

Si aliqius de capitaneis

id.

id.

VI.6⁹

VI.6

Constitutiones feudales domini Lotharii imperatoris

Ant. tract D

Si quis ex militum ordine

1.18pr.

1.19pr.

VI.7

VI.7

Si quis miles mortuus

1.18.1

1.19.1

VI.8

VI.8

De beneficio fratris et qualiter frater (fratri) in feudum succedat

Si quis acquisierit beneficium

1.19

1.20

VI.9¹⁰

VI.9

De feudo sine culpa non amittendo

Sancimus ut nemo miles sine

1.20pr.

1.21pr.

VI.10¹¹

VI.10

Si quis miles beneficium suum

1.20.1

1.21.1

VI.11¹²

VI.11

Quo tempore miles investituram petere debeat

Sancimus ut nemo miles ultra

1.21pr.

1.22pr.

VI.12

id.

Si quis fecerit investituram

1.21.1

1.22.1

VI.13

id.

Sancimus ut nemo miles eiiciatur

1.21.2

1.22.2¹³

VI.14¹⁴

VI.12

De contentione inter dominum et vasallum de investiture [feudi]

Ant. tract D

Si quis miles in possessione

1.22

1.23

VI.15¹⁵

VI.13

Quemadmodum feudum ad filiam pertineat

Si quis sine filio masculo

1.23

1.24

VI.16

VI.14

Quibus modis feudum constitui potest

Quibus modis feudum constitui potest

Ant. tract E

Sciendum est, feudum

1.24pr.

1.25pr.

VII.1

VII.1

Si dominus, qui investivit

1.24.1

1.25.1

VII.2

VII.2

Si de investitura inter dominum et vasallum lis oriatur

Si inter dominum et vasallum

1.25pr.

1.26pr.

VII.3

VII.3

Et si testes sacramento

1.25.1

1.26.1

VII.3.1

Si quis se vel patrem suum

1.25.2

1.26.2

VII.4

Si autem aliquis in possessione

1.25.3

1.26.3

VII.5

De feudo dato in vicem legis commissoriae [reprobando]

Si quis obligaverit aliquam rem

1.26pr.

1.27pr.

VII.6

Si quis investierit aliquem

1.26.1

1.27.1

VII.7

De usu Mediolanensium secundum quosdam

Quidam obligaverat terram

1.26.2

1.28

VII.8

Explicit liber primus. Incipit secundus

[Feudorum libri liber secundus]

De feudi cognitione

In quibus rebus feudum consistere possit

Ant. tract F

Obertus de Orto Anselmo

2.1pr.

2.1pr.

VIII.1

Ant. tract F

Sciendum est itaque

2.1.1

2.1.1

VIII.2

Quid sit investitura

Investitura proprie quidem

2.2pr.

2.2pr.

VIII.3

Si vero vasallus

2.2.1

2.2.1

VIII.4

Praeterea si tenor

2.2.2

2.2.2

VIII.4.1

Item si vasallus pactum

2.2.3

2.2.3

VIII.4.2

Per quos fiat investitura et per quos recipiatur

Investitura autem aut de veteri

2.3pr.

2.3pr.

VIII.5

Personam vero investituram

2.3.1

2.3.1

VIII.6

Feminam quoque

2.3.2

2.3.2

VIII.7

Nulla autem investitura

2.3.3

2.3.3

VIII.8

Quid praecedere debeat, utrum investitura an fidelitas

Utrum autem investitura

2.4pr.

2.4pr.

VIII.9

Fidelitatem dicimus

2.4.1

2.4.1¹⁶

VIII.10

Qualiter vasallus iurare debeat fidelitatem

Qualiter autem debeat iurare

2.5

2.5

VIII.11

De forma fidelitatis

[absunt]

In epistola Philiberti episcopi

2.6

2.6

[abest]

De nova fidelitatis forma

Est et alia de novo

2.7pr.

2.7pr.

[abest]

Investitura vero facta

2.7.1

2.7.1

VIII.12

Ant. tract F

De investitura de re aliena facta

Cum de re aliena

2.8pr.

2.8pr.

VIII.13

Rei autem per beneficium

2.8.1

2.8.1

VIII.14

Quid ergo si pretio

id.

2.8.2

id.

Ant. tract F

E contrario, si quid

2.8.2

2.8.3¹⁷

VIII.15

Qualiter olim feudum poterat alienari

Est autem optima consuetudine

2.9pr.

2.9pr.

VIII.15.1¹⁸

Necessitate namque suadente

id.

2.9.1

id.

Si vero vel totum vel partem

id.

2.9.2

id.

Donare autem aut pro anima

id.

2.9.3

id.

De illa vero feudi alienatione

2.9.1

2.9.4

VIII.15.2

Quis dicatur dux, marchio, comes sive capitaneus vel valvasor

Qui a principe

2.10

2.10pr.

VIII.16

Soldata autem

id.

2.10.1

id.

De gradibus succedendi in feudo

De successione fratrum vel gradibus succedentium in feudo

Per successionem quoque

2.11

2.11

VIII.17

De fratribus de novo beneficio investitis

Si duo fratres de novo beneficio

2.12pr.

2.12pr.

VIII.18¹⁹

Si duo fratres in casa communi

2.12.1

2.12.1

VIII.19²⁰

De investitura, quam Titius accepit a Sempronio

A Sempronio talem

2.13

2.13

VIII.20²¹

De vasallo decrepitae aetatis, qui beneficium refutavit, ut filii investirentur

Ant. tract F

Quidam vasallus

2.14

2.14

VIII.21²²

De investitura in maritum facta

Vasallus una tantum filia

2.15

2.15pr.

VIII.22²³

Item placet, agnatum

id.

2.15.1

id.

De controversia feudi apud pares terminanda

Si inter dominum et vasallum

2.16

2.16

VIII.23

De eo, qui sibi et heredibus suis, masculis et feminis, investituram accepit

Qui sibi vel heredibus suis

2.17

2.17

VIII.24

De duobus fratribus a capitaneo investitis

Duo fratres, Titius et Seius

2.18

2.18

VIII.25

An removeri debeant testes qui pares esse desierunt

Ex facto quaesitum esse scio

2.19

2.19

VIII.26²⁴

De controversia inter episcopum et vasallum

Ex eo, quod scriptum est

2.20

2.20pr.

VIII.27

Sed si constiterit

id.

2.20.1

id.

De vasallo milite qui arma bellica deposuit

Miles, qui beneficium tenebat

2.21

2.21

VIII.28

De milite vasallo qui contumax est

Dominus vocat militem

2.22pr.

2.22pr.

VIII.29

Si vero vasallus de domino

2.22.1

2.22.1

VIII.29.1

Haec fecit Ugo de Gambolado …

Ant. tract C1

Qui de marchia

[abest]

[abest]

IX.1

Si capitanei vel valvassores

[abest]

[abest]

IX.2

Si duo fratres investiti

[abest]

[abest]

IX.3

Si contingerit, feminam

[abest]

[abest]

IX.4

Quoniam dictum est

[abest]

[abest]

IX.5

In quibus causis feudum amittatur

In quibus causis feudum amittatur

Ant. tract G

Obertus de Orto Anselmo

2.23

2.23pr.

X.1

Imprimis illud te scire

id.

2.23.1

id.

Quae fuerit prima causa beneficii amittendi

Prima autem causa

2.24pr.

2.24pr.

X.2

Est et alia ingratitudo

2.24.1

2.24.1

X.2.1

Item qui dominum suum

2.24.2

2.24.2

X.2.2

Praeterea si vasallus

2.24.3

2.24.3

X.2.3

Rursus si domini

2.24.4

2.24.4

X.2.4²⁵

Porro si dominum

2.24.5

2.24.5

X.2.5

Item qui domino suo

2.24.6

id.

id.

Sed non est alia iustior

id.

2.24.6

X.2.6

Sed et qui delator

2.24.7

2.24.7²⁶

X.2.7

Praedictis modis beneficium

2.24.8

2.24.8

X.2.8

Sed quia natura

id.

2.24.9

id.

Illud enim est certum

id.

2.24.10

id.

Denique saepe quaesitum est

2.24.9

2.24.11

X.2.9

Si vasallus contra constitutionem

2.24.10

2.24.12

X.2.10

Si de feudo vasallus ab aliquo interpellatus fuerit et dominus eum defendere noluerit

Negotium tale est

2.25

2.25

Si de feudo controversia fuerit

Si de feudo defuncti contentio sit inter dominum et agnatos vasalli

Si de feudo defuncti militis

2.26pr.

2.26pr.

Inter filiam defuncti

2.26.1

2.26.1

Defuncto milite

2.26.2

2.26.2

Moribus receptum est

2.26.3

2.26.3

Vasallus, si feudum partemve feudi

2.26.4

2.26.4

Si quis per triginta annos

2.26.5

2.26.5

Qui clericus efficitur

2.26.6

2.26.6

Etsi vasallus omni anno

2.26.7

2.26.7

Omnes filii eius, qui feudum

2.26.8

2.26.8

Adoptivus filius

2.26.9

2.26.9

Mulier habens feudum

2.26.10

2.26.10

Naturales filii

2.26.11

2.26.11

Si minori datum fuerit feudum

2.26.12

2.26.12

Si quis decesserit impubere

2.26.13

2.26.13

Titius, filios masculos

2.26.14

2.26.14

Si facta de feudo investitura

2.26.15

2.26.15

Filii nati ex ea uxore

2.26.16

2.26.16

Licet vasallus domino

2.26.17

2.26.17

Si vasallus culpam committat

2.26.18

2.26.18

In generali alienatione

2.26.19

2.26.19

Si vasallus feudum alienaverit

2.26.20

2.26.20

Vasallus feudum, quod sciens

2.26.21

2.26.21

Beneficium a vasallo

2.26.22

2.26.22

Si vasallus de feudo suo agat

2.26.23

2.26.23²⁷

Domino committente feloniam

2.26.24

2.26.24

Feudum ea lege datum

2.26.25

2.26.25

Titius cum Sempronio fratre

2.26.26

2.26.26

De pace tenenda et eius violatoribus

Fredericus Dei gratia

2.27 (intitulatio)

2.27 (intitulatio)

Quoniam divina

2.27pr.

2.27pr.

Si quis hominem

2.27.1

2.27.1

Si vero violator pacis

2.27.2

id.

Si quis alium infra pacis

2.27.3

2.27.2

Si quis aliquem ceperit

2.27.4

2.27.3

Si vero temerarius

id.

2.27.4

Quicunque iudici suo

2.27.5

id.

Si clericus de pace violata

2.27.6

2.27.5

Si iudex clamore populi

2.27.7

2.27.6

Si duo homines pro uno

2.27.8

2.27.7

Si tres vel plures contendunt

2.27.9

2.27.8

Si rusticus militem

2.27.10

2.27.9

Si miles rusticum

id.

2.27.10

Post natale(m)

2.27.11

2.27.10bis

Si quis rusticus arma

2.27.12

2.27.11

Mercator negotiandi causa

2.27.13

2.27.12

Nemo retia

2.27.14

2.27.13

Ad palatium comitis

2.27.15

2.27.14

Publici latrones

2.27.16

2.27.15

Quicunque advocatiam

2.27.17

2.27.16

Si quis quinque solidos

2.27.18

2.27.17

Si ministeriales alicuius

2.27.19

2.27.18

Quicunque per terram

2.27.20

2.27.19

Hic finitur lex. Deinde consuetudines regni incipiunt

Hic finitur lex. Incipiunt consuetudines regni

Domino guerram facienti

2.28pr.

2.28pr.

Ad hoc quantocunque tempore

2.28.1

2.28.1

Si vasallus in feudo aliquod

2.28.2

2.28.2

His consequenter dicitur

2.28.3

2.28.3

Contra omnes debet vasallus

2.28.4

2.28.4

De filiis natis de matrimonio ad morganaticam contracto

Quidam habens filium ex nobili

2.29

2.29

De beneficio feminae

Si femina habens beneficium

2.30

2.30²⁸

Si vasallus feudo privetur, cui debeat deferri [cui deferatur]

Vasalli feudum delinquentis

2.31

2.31

Qui testes sint necessarii ad probandam novam investituram

Sive clericus sive laicus

2.32

2.32

De consuetudine recti feudi

Sciendum est itaque

2.33pr.

2.33pr.

Inde etiam dicitur

2.33.1

id.

Quod autem dictum est

id.

2.33.1

Sacramentum non semper

2.33.2

2.33.2

In quibusdam etiam causis

2.33.3

2.33.3²⁹

Similiter vasallus dominum

2.33.4

2.33.4

Item si inter dominum

2.33.5

2.33.5³⁰

De lege Conradi

Lex Conradi de beneficiis

2.34pr.

2.34pr.

Si inter pares duos

2.34.1

2.34.1

Ex eadem lege descendit

2.34.2

2.34.2

Similiter nec vasallus

2.34.3

2.34.3

Si fuerit inter dominum

2.34.4

2.34.4

De clerico, qui investituram facit

Clerico investituram faciente

2.35

2.35

An mutus vel alias imperfectus feudum amittat

Mutus et surdus

2.36

2.36

An ille, qui interfecerit [interfecit] fratrem domini sui, feudum amittat

Si quis interfecerit fratrem

2.37pr.

2.37pr.

Non cogitur vasallus

2.37.1

2.37.1

De vasallo, qui contra constitutionem Lotharii [regis] beneficium alienavit

Si vasallus contra constitutionem

2.38

2.38

De alienatione feudi paterni

Alienatio feudi paterni

2.39pr.

2.39pr.

Si inter dominum et vasallum

2.39.1

2.39.1

Non est consuetudo Mediolani

2.39.2

2.39.2

Si a morte dominum

2.39.3

2.39.3

De capitulis Conradi

Haec sunt capitula

2.40pr.

2.40pr.

Praeterea ut liceat

2.40.1

2.40.1

Similiter in petendis

2.40.2

2.40.2

Et iterum [item] si clericus

2.40.3

2.40.3

De controversia inter masculum et feminam de beneficio

Item sciendum est

2.41pr.

2.41pr.

Sed si inter dominum

2.41.1

2.41.1

De controversia inter dominum et emptorem

Item si sit inter dominum

2.42pr.

2.41.2

De controversia inter dominum et emptorem feudi

Domino cum emptore feudi

2.42.1

2.42pr.

Quo restituto

id.

2.42.1

Quod dicitur alienatione

2.42.2

id.

De controversia inter vasallum et alium de beneficio

Si controversia inter vasallum

2.43

2.43

Quid iuris, si post alienationem feudi vasallus id recuperet [recuperaverit]

Praeterea si vasallus

2.44pr.

2.44pr.

Profecto si domini

2.44.1

2.44.1

An agnatus vel filius defuncti repudiata hereditate feudum retinere possit³¹

Si contigerit, vasallum

2.45

2.45

An apud iudicem vel dominum quaestio feudi debeat terminari

Ex eo, quod supra diximus

2.46

2.46

Qualiter dominus proprietate [feudi] privetur

Ex facto quaesitum scio

2.47

2.47

De feudo non habente propriam feudi naturam

Si quis ea lege

2.48

2.48

De eo, qui fecit finem agnato de feudo paterno

Tres erant agnati

2.49

2.49

De natura successionis feudi

Successionis feudi talis est natura

2.50

2.50

De capitaneo, qui curiam vendidit, an intelligatur feudum vendidisse

Quidam capitaneus

2.51pr.

2.51pr.

Quaesitum scio [Quaesitum est]

2.51.1

2.51.1

Si vasallus voluerit dominum

2.51.2

2.51.2

Similiter si quis investitus

2.51.3

2.51.3

Filius non potest

2.51.4

2.51.4

Si contentio fuerit

2.51.5

2.51.5

Similiter feudum datum

2.51.6

2.51.6

De prohibita feudi alienatione per Lotharium

Lotharius divina favente

2.52.1 (intitulatio)

2.52.1 (intitulatio)

Imperialis benevolentiae

2.52.1

2.52.1

Si quis vero contra

2.52.1.1

2.52.1.1

Imperator Lotharius Aug(ustus)

2.52.2 (intitulatio)

2.52.2 (intitulatio)

Satis bene dispositum

2.52.2

2.52.2

Imperator Lotharius etc.

2.52.3 (intitulatio)

2.52.3 (intitulatio)

Quoniam inter dominum

2.52.3

2.52.3

De pace iuramento firmanda, servanda, tuenda et vindicanda et de poena iudicibus apposita, qui eam vindicare et iustitiam facere neglexerint

De pace tenenda inter subditos, et iuramento firmanda, et vindicanda, et de poena iudicibus apposita, qui eam vindicare et iustitiam facere neglexerint

Fridericus, Dei gratia

2.53 (intitulatio)

2.53 (intitulatio)

Hac edictali lege

2.53pr.

2.53pr.

Si quis vero temerario ausu

2.53.1

2.53.1

Iniuria seu furtum

2.53.2

2.53.2

Homicidium quoque

2.53.3

2.53.3

Iudices vero et locorum defensores

2.53.4

2.53.4

Qui vero ad praedictam poenam

2.53.5

2.53.5

Conventicula(s) quoque

2.53.6

2.53.6

Episcopos quoque [Episcopus]

2.53.7

2.53.7

Receptatoribus etiam

2.53.8

2.53.8

Illicitas etiam exactiones

2.53.9

2.53.9

Item sacramenta puberum

2.53.10

2.53.10

De allodiis

Ad hoc, qui allodium

2.53.11

2.54pr.

Si vero contigerit, allodium

2.53.12

2.54.1

Ut autem aequitas

2.53.13

2.54.2

De prohibita feudi alienatione per Fredericum

Idem Augustus

2.54 (intitulatio)

2.55 (intitulatio)

Imperialem decet sollertiam

2.54pr.

2.55pr.

Callidis insuper machinationibus

2.54.1

2.55.1

Praeterea, si quis infeudatus

2.54.2

2.55.2

Firmiter etiam statuimus

2.54.3

2.55.3

Praeterea ducatus

2.54.4

2.55.4

Insuper si filius vasalli

2.54.5

2.55.5

Illud quoque praecipimus

2.54.6

2.55.6

Praeterea, si inter duos

2.54.7

2.55.7

Illud quoque sancimus

2.54.8

2.55.8

Quae sint regaliae

Imp(erator) Fridericus.

2.55 (intitulatio)

2.56 (intitulatio)

Regalia sunt arimanniae

2.55

2.56

Quot testes sint necessarii ad probandam feudi ingratitudinem

Imp(erator) Henricus

2.56 (intitulatio)

2.57 (intitulatio)

Si vasallus inhonestis factis

2.56

2.57

De notis feudorum

Notandum est in feudo

2.57pr.

2.58pr.

Quod autem pares

2.57.1

2.58.1

Item sciendum est

2.57.2

2.58.2

Idcirco pares

2.57.3

id.

Si instrumentum

2.57.4

2.58.3

Notandum est, quod de omni

2.57.5

2.58.4

Cum datur domino defensio

2.57.6

2.58.5